Czas pracy

Czas pracy ( art. 128 § 1 kp ) jest czas w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.Doba (art. 128 § 3 pkt 1 kp ) kolejne 24 godziny, poczynając od godziny w której pracownik rozpoczął pracę, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.

Tydzień (art. 128 § 3 pkt 2 kp ) siedem kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.

Okresy odpoczynku

Pracownik ma prawo do:

• odpoczynku w każdej dobie, w wymiarze co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku ( art. 132 § 1 kp ), z wyłączeniem pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy, oraz przeprowadzających akcję ratowniczą w celu ochrony życia, zdrowia, mienia ludzkiego lub usunięcia awarii.
• odpoczynku w każdym tygodniu, w wymiarze  co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin odpoczynku dobowego. ( art. 133  § 1 kp ),
• przerwy w pracy, w wymiarze co najmniej 15 minut, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin. Przewa ta wliczana jest do czasu pracy ( art. 134 kp ).

 

Podstawowy system czasu pracy

Czas pracy nie może przekraczać:

• 8 godzin na dobę,
• przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pieciodniowym tygodniu pracy, przy okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 4 miesiące,
• przeciętnie 48 godzin razem z godzinami nadliczbowymi w przyjętym okresie rozliczeniowym

 

Równoważny system czasu pracy 

Występuje w trzech odmianach:

• podstawowy

Dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca (w szczególnych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony do maksymalnie do 3 miesięcy, natomiast w przypadku prac uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych może zostać przedłużony maksymalnie do 4 miesięcy ) – art. 135 kp;

• dozór urządzeń i pogotowie do  pracy ( art. 136 kp )

Dopuszczalne jest zastosowanie przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy w wymiarze maksymalnie do 16 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąc.

Dozór urządzeń to praca polegająca przede wszystkim na doglądaniu urządzeń i maszyn, kontrolowaniu ich stanu, dokonywaniu bieżących, drobnych napraw.

Pogotowie do  pracy polega na pozostawaniu w pełnej gotowości fizycznej oraz psychicznej do wykonywania czynności pracowniczych takich jak usuwanie skutków awarii, reagowanie na mniej lub bardziej nieprzewidziane zdarzenia.

W omawianym systemie czasu pracy pracownikowi przysługuje, bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od odpoczynku wymienionego w art. 133 kp.

• Praca przy pilnowaniu mienia ochronie osób, zakładowych strażach pożarnych i zakładowych służbach pracowniczych ( art. 137 kp )

Dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy maksymalnie do 24 godzin, w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 1 miesiąca.

W przypadkach szczególnie uzasadnionych okres rozliczeniowy może być przedłużony              do 3 miesięcy. Natomiast w przypadku prac uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy może być przedłużony nawet do 4 miesięcy.

W omawianym systemie czasu pracy pracownikowi przysługuje, bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od odpoczynku wymienionego w art. 133 kp.

 

System pracy w ruchu ciągłym 

System stosuje się w przypadku:

• prac, które ze względu na technologię produkcji nie mogą być wstrzymane,

• prac, które ze względu na konieczność ciągłego zaspokajania potrzeb ludności (np. przedsiębiorstwo kanalizacyjne) nie mogą być wstrzymane.

W przypadku tego systemu dopuszczalne jest:

• przedłużenie czasu pracy do 43 godzin przeciętnie na tydzień, w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 tygodni,
• w niektórych tygodniach tegoż okresu rozliczeniowego można w jednym dniu przedłużyć czas pracy do 12 godzin. Dwunastogodzinną dniówkę można więc wprowadzić tylko raz w tygodniu i tylko w niektórych tygodniach (a więc nie we wszystkich), 
• za każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin na dobę w dniu wykonywania pracy w przedłużonym wymiarze czasu pracy przysługuje dodatek do wynagrodzenia, przewidziany w art. 151¹ § 1 pkt 1, gdyż pracownik, będzie przekraczał podstawowe normy czasu pracy – tygodniową (40-godzinną) i dobową (8-godzinną). 

Przerywany system czasu pracy – art. 139 kp.

Charakteryzuje się tym, iż  pracownik w trakcie jednego dnia pracuje kilka godzin, następnie ma kilka godzin przerwy, z kolei zaś znowu pracuje.

Jego cechy charakterystyczne to:

• zastosowanie jednej przerwy w pracy w ciągu doby, 
• przerwa może trwać nie dłużej niż 5 godzin, 
• Przerwy tej nie wlicza się do czasu pracy, lecz pracownikowi przysługuje za nią prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju.

Ustawodawca zabronił jego łączenia z niektórymi innymi systemami, a mianowicie:

• z wszystkim odmianami systemu równoważnego,
• z pracą w ruchu ciągłym,
• z systemem skróconego tygodnia pracy,
• z systemem pracy weekendowej.

Zgodnie z art. 139 § 3 kp system ten należy wprowadzić w układzie zbiorowym pracy. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest pracodawca będący osobą fizyczną, prowadzący działalność gospodarczą w zakresie rolnictwa i hodowli, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa. W tym przypadku system przerywanego czasu pracy może być wprowadzony na podstawie  umowy o pracę- art. 139 § 4 kp.

 

Zadaniowy system czasu pracy – art. 140 kp.

Polega on na tym, iż pracownikowi nie ustala się rozkładu czasu pracy, lecz wskazuje jakie zadania powinien wykonać w ustalonym wymiarze czasu pracy.

Jego cechy charakterystyczne to:

• zadaniowy czas pracy może być wprowadzony jedynie w przypadku gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją,

• zadania powinny być ustalone w taki sposób by było możliwe ich wykonanie w ramach ustalonego wymiaru czasu pracy,
• pracownikowi objętemu zadaniowym czasem pracy nie przysługują nadgodziny,  z wyjątkiem sytuacji gdy:

1. zaistnieje konieczności prowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo dla ochrony mienia lub usunięcia awarii,
2. ustalenia ilości zadań w taki sposób, iż nie jest możliwe ich wykonanie w ramach obowiązujących norm czasu pracy.

System skróconego tygodnia pracy – art. 143 kp.

Jego cechy charakterystyczne to:

• możliwość skrócenia tygodnia pracy do mniej niż 5 dni w tygodniu,
• przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do maksymalnie 12 godzin,
• zastosowanie okresu rozliczeniowego nieprzekraczającego 1 miesiąc,
• możliwość wprowadzenie tego systemu tylko na pisemny wniosek pracownika.

System pracy weekendowej – art. 144 kp.

Jego cechy charakterystyczne to:

• świadczenie pracy przez pracownika jedynie w  piątki, soboty, niedziele i święta,
• przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do maksymalnie 12 godzin,
• zastosowanie okresu rozliczeniowego nieprzekraczającego 1 miesiąca,
• zastosowanie tego systemu możliwe jest jedynie na pisemny wniosek pracownika.

Praca zmianowa – art. 146 kp.

Nie jest ona odrębnym systemem czasu pracy, więc można ją stosować w powiązaniu                   ze wszystkimi systemami czasu pracy.

 

Autor:

Joanna Lachowicz ur. 14.12.1973 r.

Studiowała prawo na Uniwersytecie Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie. Studia ukończyła w 2002 roku , broniąc pracę magisterską z zakresu prawa pracy. W 2012 roku ukończyła kurs przygotowujący na stanowisko „Specjalista kadrowo-płacowy w małym i średnim  podmiocie gospodarczym” organizowany przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce – Oddział Okręgowy  w Kielcach, uprawniający do wykonywania pracy w zawodzie specjalisty ds. kadr oraz wynagrodzeń.

W latach 1997 – 2002 była pracownikiem Działu Kadr w firmie „HO- Serwis” Sp. z o.o.
W późniejszych latach zajmowała się świadczeniem poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Biurze Porad Obywatelskich oraz realizacją projektów finansowanych ze środków unijnych. Obecnie pracuje na stanowisku Inspektor ds. organizacyjno-samorządowych w zakresie obsługi Zarządu i Rady Nadzorczej.