Czas pracy
Czas pracy ( art. 128 § 1 kp ) jest czas w którym pracownik pozostaje do dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy.Doba (art. 128 § 3 pkt 1 kp ) kolejne 24 godziny, poczynając od godziny w której pracownik rozpoczął pracę, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy.
Tydzień (art. 128 § 3 pkt 2 kp ) siedem kolejnych dni kalendarzowych, poczynając od pierwszego dnia okresu rozliczeniowego.
Okresy odpoczynku
Pracownik ma prawo do:
- odpoczynku w każdej dobie, w wymiarze co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku ( art. 132 § 1 kp ), z wyłączeniem pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy, oraz przeprowadzających akcję ratowniczą w celu ochrony życia, zdrowia, mienia ludzkiego lub usunięcia awarii.
- odpoczynku w każdym tygodniu, w wymiarze co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku, obejmującego co najmniej 11 godzin odpoczynku dobowego. ( art. 133 § 1 kp ),
- przerwy w pracy, w wymiarze co najmniej 15 minut, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy pracownika wynosi co najmniej 6 godzin. Przewa ta wliczana jest do czasu pracy ( art. 134 kp ).
Podstawowy system czasu pracy
Czas pracy nie może przekraczać:
- 8 godzin na dobę,
- przeciętnie 40 godzin w przeciętnie pieciodniowym tygodniu pracy, przy okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 4 miesiące,
- przeciętnie 48 godzin razem z godzinami nadliczbowymi w przyjętym okresie rozliczeniowym
Równoważny system czasu pracy
Występuje w trzech odmianach:
- podstawowy
Dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do 12 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąca (w szczególnych przypadkach okres rozliczeniowy może być przedłużony do maksymalnie do 3 miesięcy, natomiast w przypadku prac uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych może zostać przedłużony maksymalnie do 4 miesięcy ) – art. 135 kp;
- dozór urządzeń i pogotowie do pracy ( art. 136 kp )
Dopuszczalne jest zastosowanie przedłużonego dobowego wymiaru czasu pracy w wymiarze maksymalnie do 16 godzin, w okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 1 miesiąc.
Dozór urządzeń to praca polegająca przede wszystkim na doglądaniu urządzeń i maszyn, kontrolowaniu ich stanu, dokonywaniu bieżących, drobnych napraw.
Pogotowie do pracy polega na pozostawaniu w pełnej gotowości fizycznej oraz psychicznej do wykonywania czynności pracowniczych takich jak usuwanie skutków awarii, reagowanie na mniej lub bardziej nieprzewidziane zdarzenia.
W omawianym systemie czasu pracy pracownikowi przysługuje, bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od odpoczynku wymienionego w art. 133 kp.
- Praca przy pilnowaniu mienia ochronie osób, zakładowych strażach pożarnych i zakładowych służbach pracowniczych ( art. 137 kp )
Dopuszczalne jest przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy maksymalnie do 24 godzin, w okresie rozliczeniowym nie przekraczającym 1 miesiąca.
W przypadkach szczególnie uzasadnionych okres rozliczeniowy może być przedłużony do 3 miesięcy. Natomiast w przypadku prac uzależnionych od pory roku lub warunków atmosferycznych okres rozliczeniowy może być przedłużony nawet do 4 miesięcy.
W omawianym systemie czasu pracy pracownikowi przysługuje, bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze czasu pracy, odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin, niezależnie od odpoczynku wymienionego w art. 133 kp.
System pracy w ruchu ciągłym
System stosuje się w przypadku:
- prac, które ze względu na technologię produkcji nie mogą być wstrzymane,
- prac, które ze względu na konieczność ciągłego zaspokajania potrzeb ludności (np. przedsiębiorstwo kanalizacyjne) nie mogą być wstrzymane.
W przypadku tego systemu dopuszczalne jest:
- przedłużenie czasu pracy do 43 godzin przeciętnie na tydzień, w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 tygodni,
- w niektórych tygodniach tegoż okresu rozliczeniowego można w jednym dniu przedłużyć czas pracy do 12 godzin. Dwunastogodzinną dniówkę można więc wprowadzić tylko raz w tygodniu i tylko w niektórych tygodniach (a więc nie we wszystkich),
- za każdą godzinę pracy powyżej 8 godzin na dobę w dniu wykonywania pracy w przedłużonym wymiarze czasu pracy przysługuje dodatek do wynagrodzenia, przewidziany w art. 1511 § 1 pkt 1, gdyż pracownik, będzie przekraczał podstawowe normy czasu pracy – tygodniową (40-godzinną) i dobową (8-godzinną).
Przerywany system czasu pracy – art. 139 kp.
Charakteryzuje się tym, iż pracownik w trakcie jednego dnia pracuje kilka godzin, następnie ma kilka godzin przerwy, z kolei zaś znowu pracuje.
Jego cechy charakterystyczne to:
- zastosowanie jednej przerwy w pracy w ciągu doby,
- przerwa może trwać nie dłużej niż 5 godzin,
- Przerwy tej nie wlicza się do czasu pracy, lecz pracownikowi przysługuje za nią prawo do wynagrodzenia w wysokości połowy wynagrodzenia należnego za czas przestoju.
Ustawodawca zabronił jego łączenia z niektórymi innymi systemami, a mianowicie:
- z wszystkim odmianami systemu równoważnego,
- z pracą w ruchu ciągłym,
- z systemem skróconego tygodnia pracy,
- z systemem pracy weekendowej.
Zgodnie z art. 139 § 3 kp system ten należy wprowadzić w układzie zbiorowym pracy. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest pracodawca będący osobą fizyczną, prowadzący działalność gospodarczą w zakresie rolnictwa i hodowli, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa. W tym przypadku system przerywanego czasu pracy może być wprowadzony na podstawie umowy o pracę- art. 139 § 4 kp.
Zadaniowy system czasu pracy – art. 140 kp.
Polega on na tym, iż pracownikowi nie ustala się rozkładu czasu pracy, lecz wskazuje jakie zadania powinien wykonać w ustalonym wymiarze czasu pracy.
Jego cechy charakterystyczne to:
- zadaniowy czas pracy może być wprowadzony jedynie w przypadku gdy jest to uzasadnione rodzajem pracy lub jej organizacją,
- zadania powinny być ustalone w taki sposób by było możliwe ich wykonanie w ramach ustalonego wymiaru czasu pracy,
- pracownikowi objętemu zadaniowym czasem pracy nie przysługują nadgodziny, z wyjątkiem sytuacji gdy:
- zaistnieje konieczności prowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego albo dla ochrony mienia lub usunięcia awarii,
- ustalenia ilości zadań w taki sposób, iż nie jest możliwe ich wykonanie w ramach obowiązujących norm czasu pracy.
System skróconego tygodnia pracy – art. 143 kp.
Jego cechy charakterystyczne to:
- możliwość skrócenia tygodnia pracy do mniej niż 5 dni w tygodniu,
- przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do maksymalnie 12 godzin,
- zastosowanie okresu rozliczeniowego nieprzekraczającego 1 miesiąc,
- możliwość wprowadzenie tego systemu tylko na pisemny wniosek pracownika.
System pracy weekendowej – art. 144 kp.
Jego cechy charakterystyczne to:
- świadczenie pracy przez pracownika jedynie w piątki, soboty, niedziele i święta,
- przedłużenie dobowego wymiaru czasu pracy do maksymalnie 12 godzin,
- zastosowanie okresu rozliczeniowego nieprzekraczającego 1 miesiąca,
- zastosowanie tego systemu możliwe jest jedynie na pisemny wniosek pracownika.
Praca zmianowa – art. 146 kp.
Nie jest ona odrębnym systemem czasu pracy, więc można ją stosować w powiązaniu ze wszystkimi systemami czasu pracy.
Autor:
Joanna Lachowicz ur. 14.12.1973 r.
Studiowała prawo na Uniwersytecie Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie. Studia ukończyła w 2002 roku , broniąc pracę magisterską z zakresu prawa pracy. W 2012 roku ukończyła kurs przygotowujący na stanowisko „Specjalista kadrowo-płacowy w małym i średnim podmiocie gospodarczym” organizowany przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce – Oddział Okręgowy w Kielcach, uprawniający do wykonywania pracy w zawodzie specjalisty ds. kadr oraz wynagrodzeń.
W latach 1997 – 2002 była pracownikiem Działu Kadr w firmie „HO- Serwis” Sp. z o.o.
W późniejszych latach zajmowała się świadczeniem poradnictwa prawnego i obywatelskiego w Biurze Porad Obywatelskich oraz realizacją projektów finansowanych ze środków unijnych. Obecnie pracuje na stanowisku Inspektor ds. organizacyjno-samorządowych w zakresie obsługi Zarządu i Rady Nadzorczej.